Trong tiến trình lịch sử, đất nước Việt Nam ta đã trải qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước với những trang sử hào hùng và vinh quang. Nhiều thời kỳ đất nước ta lâm vào cảnh xâm lược và đô hộ. Một trong những thời kỳ đó là cuộc chiến tranh xâm lược và đô hộ của thực dân Pháp kéo dài gần một thế kỷ (1858-1945). Thời kỳ này, người Pháp đã đặt một nền đô hộ lên đất nước ta với những chính sách về kinh tế, chính trị, văn hóa, giáo dục và đời sống tinh thần … phục vụ cho lợi ích của thực dân. Vậy, những giá trị lịch sử, văn hóa đặc trưng của đất nước và con người Việt Nam khi bị Pháp đô hộ có bị mất đi hay không? Để trả lời câu hỏi  này, mời các bạn tìm đọc cuốn sách “Nước Nam một thủa” do Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I biên soạn.

Cuốn sách “Nước Nam một thủa”  là tập hợp gồm 38 bài viết tiêu biểu (tiểu luận, tản văn) về đất nước, con người Việt Nam được đăng Tạp chí Đông Dương, Tạp chí Viễn Á, Tuần san Indochine, Tập san Dân Việt Nam xuất bản từ năm 1894-1948. Nguyên gốc của các bài viết này bằng tiếng Pháp và được Ban biên soạn sách dịch sang tiếng Việt. Tác giả của những bài viết là các học giả, nhà khoa học, quan chức người Pháp và người Việt như: Louis Bezacier, Gustave Dumoutier, Pierre Pasquier, Cerutti, Henry Bontoux, Paul Boudet, G. Tucat, Ngô Quý Sơn, Nguyễn Văn Vĩnh, Nguyễn Xuân Chữ…Để thực hiện các bài viết này, các tác giả đã nghiên cứu kỹ lưỡng và đưa ra những luận điểm có giá trị về các vấn đề như: lịch sử, văn hóa, giáo dục, du lịch, quân sự, y tế, ngành nghề truyền thống, các vùng đất, di tích, nhân vật lịch sử… của Việt Nam thời kỳ Pháp thuộc.

Trong cuốn sách, các bài viết được trình bày, sắp xếp, hệ thống hóa theo chủ đề và trình tự thời gian từ năm 1894 đến năm 1948. Mỗi bài viết đều có hình ảnh minh họa, ghi rõ tác giả, ký hiệu tra tìm, niên đại. Đối với những bài viết không có hình ảnh, người biên soạn đã bổ sung hình ảnh phù hợp, đồng thời ghi rõ nguồn dẫn để cuốn sách thêm phần đầy đủ và sinh động. Đối với tên phố và đường ở Hà Nội và Sài Gòn, cuốn sách vẫn giữ nguyên tên gốc tiếng Pháp và bổ sung tên gọi tương đương hiện nay giúp người đọc dễ dàng trong việc nhận biết  các địa danh trong lịch sử.

Ngay ở những trang đầu tiên, cuốn sách đưa chúng ta đến với những ngày đầu năm mới theo phong tục cổ truyền của dân tộc ta, với các bài viết sau: Ngày đầu năm mới của người An Nam của tác giả Nguyễn Văn Vĩnh (Tuần san Indochine-1932); Câu đối (Tuần san Indochine-1944); Chữ Phúc và chữ Thọ (Tuần san Indochine-1944)… Chúng ta có thể thấy, bất chấp những sắc lệnh tính ngày theo dương lịch, người An Nam vẫn giữ được những phong tục truyền thống trong những ngày đầu năm mới tính theo âm lịch. Trong những ngày này, mọi người đều hoan hỉ chúc nhau những điều tốt đẹp, tưởng nhớ về tổ tiên, trang trí nhà cửa, chơi hoa, xin chữ, câu đối, … Tết nguyên đán thực sự là nét văn hóa đặc sắc của người Việt, đây không chỉ là một dịp để chào đón năm mới mà nó còn mang nhiều giá trị nhân văn sâu sắc.

Với các nghi lễ, phong tục tập quán khác của người Việt, chúng ta tìm hiểu qua các bài viết như: Thờ cúng tổ tiên và quyền lực của người cha trong xã hội An Nam (Nguyễn Văn Vĩnh-Tạp chí Đông Dương-1906); Thuật phong thủy trong đời sống của người An Nam (G.Dumoutier- Tạp chí Đông Dương-1914); Chiêm tinh học của người An Nam, đặc biệt là các ứng dụng trong quân sự (G.Dumoutier-Tạp chí Đông Dương-1914); Lễ động thổ góp phần nghiên cứu tục thờ đất ở Bắc Kỳ (Jean Przylusky-Tạp chí Dân Việt Nam-1910); Một tập tục quan trọng trong cưới hỏi: xem tuổi cô dâu, chú rể (D.-Tuần san Indochine - 1944)…

Còn các đặc điểm văn hóa, thú chơi của người Việt thời kỳ này ra sao, có khác gì so với ngày nay? Nội dung chi tiết, bạn đọc tìm hiểu qua các bài viết sau: Chuyện ăn uống trong các tầng lớp xã hội An Nam (Tuần san Indochine - 1944); Tục ăn trầu (Nguyễn Xuân Chữ-Tuần san Indochine - 1944; Thú chơi diều của người An Nam (Ngô Quý Sơn-Tuần san Indochine - 1943); Chọi gà, chọi dế (D.- Tuần san Indochine – 1944)…Các bài viết này sẽ mang đến cho bạn đọc cái thấu đáo về những đặc điểm văn hóa rất đặc trưng của người Việt lúc bấy giờ.

Để tìm hiểu về văn hóa, phong tục, địa danh du lịch của các vùng miền từ miền Nam, miền Bắc, miền Trung, các tác giả đã nghiên cứu và thể hiện thông qua các bài viết như: Tiếng rao ở Sài Gòn (E.Berges-Tuần san Indochine -1943, 1944 ); Thi Hương ở Bắc Kỳ (Tạp chí Đông Dương-1894); Tam Đảo; Sa Pa; Bạch Mã, Bà Nà, Ba Vì, Vũng Tàu, Đảo Phú Quốc, Đồ Sơn, Thành nhà Hồ, Thành Hà Nội… Mỗi vùng miền, địa phương có những nét văn hóa, vẻ đẹp phong cảnh, khí hậu và phong tục tập quán đặc trưng khác khau. Chính sự phong phú ấy của mỗi vùng miền khắp nơi đã kết hợp thành một bức tranh muôn màu muôn vẻ cho nền văn hóa và vẻ đẹp của đất nước Việt Nam lúc bấy giờ. 

Phần cuối cuốn sách là những bài viết về cuộc đời và sự nghiệp của các nhân vật lịch sử thời Pháp thuộc, gồm: Tả quân Lê Văn Duyệt (Huỳnh Văn Chinh-1942); Danh tướng Võ Tánh, người trấn thủ thành Quy Nhơn; Quan đại thần Phan Thanh Giản; Nhà yêu nước lỗi lạc Nguyễn Trường Tộ. Họ đều là những người yêu nước, có tài năng, có nhân cách, đức độ và có đóng góp lớn trong công cuộc xây dựng nước nhà.

Bên cạnh những chủ đề được nêu ở trên, cuốn sách còn tập hợp một số bài viết với các chủ đề khác như: Tiếng nói và chữ viết Việt Nam; Giải văn chương An Nam 1943; Các thầy thuốc tại triều đình An Nam; Các chiến thuật của Hoàng đế Trung Hoa Tần Thủy Hoàng năm 246TCN; Khai trương hình thức du lịch bằng đường hàng không tại Đông Dương; Các khu nghỉ mát trên núi Đông Dương…

Có thể nói, những bài viết được tập hợp trong cuốn sách “Nước Nam một thủa” thực sự có giá trị về nội dung và phong phú về hình ảnh. Cuốn sách đã truyền tải được những giá trị đặc trưng nhất về lịch sử, văn hóa, đất nước và con người Việt Nam thời kỳ Pháp thuộc. Qua đó, độc giả sẽ cảm nhận được trọn vẹn những giá trị lịch sử, văn hóa, xã hội rất riêng của đất nước, con người Việt Nam. Chúng ta hiểu hơn về những giá trị tốt đẹp, càng thêm tự hào và gìn giữ những nét đẹp đặc trưng vốn có của người Việt.

Cuốn sách “Nước Nam một thủa” hiện đang được phục vụ tại phòng Đọc và phòng Mượn của Thư viện tỉnh Vĩnh Phúc. Sách do Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I biên soạn, nhà xuất bản Mỹ Thuật ấn hành năm 2023. Sách gồm 215 trang, bìa cứng, khổ 21cm. Thư viện tỉnh Vĩnh Phúc trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc!

                                       Hải Hà